Böbrek taşı, böbrek kanallarının içinde oluşan sert kitlelerdir. Tıpta orolithiasis ya da nephrolithiasis olarak tanımlanır. İdrar içinde kalsiyum oksalat ya da ürik asit miktarı yüksek oldukça, böbrek taşı oluşma riski fazla olur. Bunların kristaller halinde çökmesiyle, zaman içinde taş oluşumu meydana gelir. Bunlar yer değiştirerek ya da idrar kanalları içinde aşağıya inip vücuttan dışarıya atılabilir.
Ancak herhangi bir yerde takılan ve idrar akışını engelleyen taşlar, şiddetli ağrılara neden olurlar. Bu oluşumların toplumda görülme sıklığı oldukça yüksektir. Ayrıca erkeklerde görülme sıklığı, kadınlara göre 3 kat daha fazladır. Böbrek taşı tedavi edilse bile, gereken önlemler alınmadığında, yaşam tarzı değiştirilmedikçe tekrar etme riski fazla olur. Özellikle bol sıvı alınmasına dikkat edilmelidir.
Böbrek taşı neden olur?
Böbrekler vücudun filtre görevini yerine getirmektedir. Böbreklerden kan süzülürken yararlı maddeler emilir, atık maddeler ise idrar yardımıyla dışarıya atılır. İdrarın yoğun olması, böbrek taşının oluşma riskini arttırır. Yoğun idrarda bulunan mineral ve tuzlar böbreklerin içinde tübül adı verilen ve zamanla taş oluşumuna dönecek olan kristaller şeklinde çökeltiler oluşturur. Kristallerin birleşimi taşları meydana getirir. Halk arasında söylendiği gibi, kumlu besinleri yemek, armut, incir gibi tanecikleri olan besinleri tüketmek taş meydana getirmez. Böbrek taşı idrardaki yüksek oranlı oksalat, kalsiyum, ürik asit gibi maddelerin olmasında ya da oluşan kristallerin yapışmasına engel olan sitrat azlığında oluşur.
Bu taşlar pirinç tanesinden, bir limona kadar büyüme gösterebilir. Taşların neden oluştuğu, bu etkilerin nasıl meydana geldiği tam olarak bilinmese de genetik yatkınlık, doğuştan idrar yollarında olan anomaliler ve bazı sistemik hastalıkların bunu tetiklediği bilinmektedir.
Böbrek taşı nerede oluşur?
İdrarın olduğu her yerde taş oluşumu olabilir. Bu taşlar böbrek pelvisinde ve böbrek havuzcuğunda oluşabilir. Sıcak, tropikal bölgelerde, yüksek rakımlı yerlerde taş oluşumu daha fazla görülür. Bunda güneşin de etkisi bulunmaktadır. D vitaminin sentezini arttıran güneş, vücutta başta kalsiyum olmak üzere bazı maddelerin bağırsaklarda emilimini arttırıyor. Bu maddelerin idrarla atılımı yükseldikçe kalsiyum taşları meydana geliyor.
Böbrek taşı oluşumunu arttıran sağlık sorunları nelerdir?
Böbrek taşı açısından tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları risk taşımaktadır. Sistinüri denilen böbrek hastalıkları, kronik pankreas hastalığı, tiroit gibi metabolizma hastalıkları da taş oluşumuna neden olabilir. Romatizmal hastalık grubunda olan gut hastalığında vücutta ürik asit oranı arttığından, ürik asit taşlarını oluşturur. Bunlar erkeklerde daha fazla görülmektedir. Kronik bağırsak iltihabı sorunu olan kişilerde de böbrek taşına sık rastlanır.
Böbrek taşından korunma yolları nelerdir?
- Kişilerin beslenme alışkanlıkları taş oluşumunda etkilidir. Bunun düzenlenmesi taş oluşumunu azaltacaktır.
- Su başta olmak üzere, günlük alınan sıvı miktarının arttırılması
- Gazoz, kola gibi asit içeren içeceklerin daha az tüketilmesi, bunun yerine sitrat içeren içeceklere ağırlık verilmesi
- Elma, portakal ve greyfurt suyu taş oluşumuna neden olabilir. Bunun yerine limon suyu sitrik asit içerdiğinden, taş oluşumunu azaltır.
- Süt ve süt ürünlerinin tüketilmemesi taş oluşma riskini arttırır. Uygulanan diyetlerde mutlaka kalsiyum bulunmalıdır.
- Lif oranı yüksek besinler tüketilmelidir.
- Alkollü içeceklerden bira ürik asit oranını yükselttiğinden taş oluşumunu arttırır. Şarap ise taşa karşı koruyucu etki yapar.
- Ürik asit taşlarının önlenmesi için pürin içeriğine sahip olan, et, sardalya, ançüez, sakatat, mantar, kuru baklagil, ıspanak, karnabahar gibi besinlerin kısıtlanması gerekir.
- Bol hareket etmeli ve stresten uzak yaşanmalıdır.
- Alınan tuz oranının azaltılması gerekir.
Böbrek taşı belirtileri nelerdir?
Taş oluşumlarındaki en belirgin özellik ağrıdır. Bu bazı hastalarda sızlama tarzında olurken, bazılarında çok şiddetli ve hastanede yatmayı gerektirecek kadar kıvrandırıcı olabilir. Ağrının hissedilmesi taşın üreter sistem içindeki hareketine ve bununla oluşan spazmalar bağlı olarak yaşanır. Bu ataklar çoğunlukla 20-60 dakika devam eder. Ağrının hissedildiği taraf taşın olduğu bölgedir. Taşın yeri ve hareketi ağrının özelliğini değiştirir. Böbreklerde ve üst üreterde olan taşlar kaburga ve kalça arasında böğür ağrısı yaşatır. Mesaneye yakın olan alt üreterdeki taşlar karnın altında ya da cinsel bölgeye yakın ağrılara neden olur. Ağrının dışında idrardaki kanama, kusma, bulantı, idrarı yaparken acı, idrar sıkışıklığı gibi belirtilerde taş olduğunu gösterebilir. Bazı hastalarda ise herhangi bir belirti görülmeyebilir. Bu tür taşlar başka kontroller sırasında tesadüfen tespit edilebilir.
Böbrek taşı tedavisi nasıl yapılır?
Taş tedavisinde başlangıçta ve acil durumlarda hastaların hepsinde benzer tedaviler uygulanır. İlk başta taşın kendiliğinden düşmesi için ağrı kesici ilaçlar ve bol sıvı verilir. Bu durumda hastalar ayaktan takip edilir. Hastanın şiddetli ağrısı varsa, yeteri kadar sıvı alamıyorsa hastanede takip edilir. Bu şekilde taş düşürülemezse, girişimsel tedaviler uygulanır. Hastalara verilen bazı maden suları idrar söktürücü özellikleriyle faydalı olabilir. Taş tedavisinde uygulanan tedaviler içinde;
Medikal tedavi: Büyüklüğü 5 mm'den küçük olan taşlar için ağrı kesici, antispazmodik ilaçlar ve bol sıvı alınmasıyla tedavi uygulanır. Taşların büyümesi durumunda bu tedaviler etkisiz kalır.
ESWL: bu yöntemde dışarıdan şok dalgaları verilerek taşların kırılması söz konusudur.
Perkutan Nefrolithotomy (PNL): Böbreklerdeki taşların 2 cm'den daha büyük olması durumunda ya da ESWL yöntemiyle kırılamayan taşlarda kullanılan bir tedavidir. Genel anesteziyle bel bölgesine açılan 1 cm'lik kesiyle böbreğe girilerek, taşlar bütün olarak ya da kırılarak çıkartılır. Endoskopik yapılan ameliyatta taşlar ultrasonik, pnömatik ya da lazerle kırılır.
Üretoroskopi (URS): Üreter kanaldaki taşların düşmemesi ya da kırılamaması durumunda idrar yolundan üreteroskop ile girilerek tedavi uygulanır. Bu cihaz 2,5-3 mm çapında, görüntüyü sağlayan özelliktedir. Bununla alt ve üst üreterde olan taşlar tedavi edilebilir. Hastalar aynı günde ya da bir gün içinde taburcu edilebilir.
