Böbrek, omurgalılarda karın bölgesinde bel omurlarının iki tarafında bulunan, en önemli görevi vücuttan atıkları temizlemek olan bir boşaltım organıdır. Böbreklerin uzunlukları yaklaşık olarak 10-12 cm, kalınlıkları 3 cm, genişlikleri ise 6 cm kadardır. Organlar üre başta olmak üzere atıkları kandan süzer, idrarla birlikte atılmasını sağlar.
Bunları inceleyen tıp alanı nefroloji olarak tanımlanır. Böbreklerin içinde sayıları yaklaşık olarak bir milyonu bulan ve süzme işini yapan nefronlar yer alır.
Böbrek anatomisi
Karın bölgesinin arka tarafında yani karın zarı arkasındaki bölgede yer alan böbrekler, genellikle iki tanedir. Ancak bazı kişilerde tek böbrekte olabilir. Bu şekilde de insanlar sağlıklı bir yaşam sürebilir. Sağ tarafta yer alan böbrek diyaframın hemen altında, karaciğerin arka tarafında, solda olan böbrek diyaframın altında, dalağın arka tarafında yer alır. Böbreklerin üst tarafında böbrek üstü bezleri bulunur. Karın zarı arkasında yer alan böbreklerin solda olanı biraz daha büyüktür. Yaklaşık olarak 12. Göğüs omuru ve 3. Bel omuru seviyesinde bulunur. Üst bölgeleri 11 ve 12. Kaburgaların koruması altındadır. Böbrekler böbrek üstü bezleriyle beraber yağ dokusuyla çevrelenmiştir. Bu yapı böbrek zarı denilen yapıyla sarılmıştır. Böbreklerden biri ya da her ikisinin doğuştan olmaması haline böbrek oluşmaması veya renal agenez adı verilir. Böbreklere gelen süzülmemiş kan, karın bölgesinin aorttan ayrılan sağ ve sol böbrek atardamarıyla gelir.
Böbreklere giden kan, kalbin pompalamış olduğu kanın üçte birine yakındır.
Böbreklerin işlevleri
Atık maddelerin atılması: Vücutta yapım ve yıkım sonucunda oluşan atık ürünleri, özellikle protein yapımı ve yıkımı sonrasında meydana gelen üreyi, nükleik asitlerin yapım ve yıkımı sonrasındaki ürik asidi ve suyu dışarıya atarlar. Böbreklerin herhangi bir sebeple çalışmaması ya da işlevini yitirmesi vücut sağlığı açısından çok sakıncalıdır.
Vücut dengesinin sağlanması (Homeostaz): Vücut dengesinin sağlanması açısından böbrekler önemli bir rol oynamaktadır. Vücutta asit baz dengesinin sağlanması, kan basıncının ayarlanması, kan hacminin düzenlenmesi ve kan sıvısı ile vücuttaki diğer sıvıların elektrolit derişimlerinin düzenlenmesi üzerinde önemli bir yer tutar. Bu işlevlerin çoğunu vücutta kalp, karaciğer gibi diğer organlarla eş güdümlü olarak gerçekleştiren böbrekler, kanda bulunan hormonlarla iletişimi sağlarlar. Fakat kan hacmini ve basıncını algılamak için böbreğin kendi içsel alıcıları vardır.
Asit baz dengesinin düzenlenmesi: Böbrekler bu işlevleri sırasında akciğerlerle eş güdümlü bir çalışma yapar.
Kan basıncının ayarlanması: Kan basıncının düzenlenmesinde rol alan böbrekler, genel sağlık üzerinde etkilidir. Kan sıvısında olan sodyum derişimi, kan hacmi ve kan basıncıyla ilgilidir. Böbreklerin içinde bulunan nefronlarda sodyumun süzülmesi ve geri emilimini sağlayıcı yapılar yer almaktadır. Aynı zamanda böbrek üstü bezlerinin olduğu alandan salgılanan aldosteron, böbrekte uç borucuklar ile toplama kanalları üzerinde etkili olarak kan basıncını ayarlamaya yardımcı olur.
Kan sıvısı hacmi: Kan sıvısında olan derişimlerdeki değişiklikler hipotalamustan olan derişim alıcıları tarafından algılanır. Hipofiz bezinin arka kısmı kan sıvısında olan derişimin artmasıyla vazopressin salgılar. Bu durum böbreklerin toplama kanallarını etkileyip, suyun geri emilimini arttırmakta ve idrarın derişik olmasını sağlamaktadır. Bu sayede böbrek hipofiz beziyle eş güdümlü şekilde kan sıvısı hacmini dengede tutabilir.
Hormon salgılamak: Böbrekler alyuvar yapımını uyaran hormon salgılarlar. Bunun yanında etkin halde olmayan vitamin D etkinliğini sağlarlar.
