Periton diyalizi, böbrek yetmezliği gelişmiş hastalarda uygulanan bir tedavi şeklidir. Bu tedavi sırasında hastanın karın boşluğuna bir katater yerleştirilmektedir. Yöntemde periton boşluğu, periton zarı ve diyalizatlar kullanılır. Periton zarı vücutta birikmiş olan toksik maddeleri karın boşluğunda olan diyalizata aktaracak yarı geçirgen zar işlevini görmektedir. Peritonun kullanımıyla bu isimle anılmıştır. Katater yardımıyla verilen PD solüsyonlarıyla karın boşluğu doldurulmaktadır. Karın boşluğunda birkaç saat kalan PD solüsyonu, bu bekleme süresinden sonra PD solüsyonu boşaltılarak yenisiyle değiştirilir. Bu süreçte kanda bulunan zararlı madde ile fazla olan sıvılarda bu karın boşluğundaki sıvıya geçmektedir. Solüsyonun değiştirilmesi gün içinde 4-5 defa tekrarlanmaktadır. Sıvının boşaltılması sırasında vücutta birikmiş olan zehirli maddeler ve fazlalık sıvıda uzaklaştırılmaktadır.

Periton diyalizi iki türlü uygulanabilir. Bunlar çoğunlukla evde yapılmaktadır. Hastanın durumuna, yaşam tarzına, tercihlerine, alışkanlıklarına, tıbbi durumuna göre bir tercih yapılarak uygulanır.

Hastaların vücut yapısına uygun olacak şekilde çocuklarda 10-1000 ml, yetişkin kişilerde 2000-2500 ml oranlarında özel periton diyaliz solüsyonu karın boşluğuna verilmektedir. Bu şekilde vücuda verilmiş olan solüsyon burada yani karın boşluğunda 4-6 saat kadar kalır. Daha sonra yeni solüsyonla değiştirilir. Bu bekleme sürecinde kanda olan üre ve kreatinin gibi atık maddeler ile vücuttaki fazla sıvı bu diyaliz solüsyonuna geçmektedir. Karın boşluğuna verilen diyaliz solüsyonunun verilmesi ve boşaltılması tamamen yer çekiminin etkisiyle gerçekleştirilir. Buna diyaliz torba değiştirme işlemi adı verilir. Bu diyaliz işlemi hastanın kendisi tarafından günde 4-5 defa tekrarlanır. Bu uygulama sürekli ayaktan periton diyalizi olarak tanımlanır.

Bu diyaliz cihaz kullanılarak, çoğunlukla geceleri uygulanır. Bu tedavide hasta yatmadan evvel set ve solüsyon torbaları periton cihazına yerleştirilir. Cihaz önerildiği şekilde programlanır. Hastanın geceleri uyuma süreci boyunca yaklaşık 8-10 saat kadar, cihaz tarafından karın boşluğuna diyaliz solüsyonu verilir. Bu bekleme sürecinden geçer ve boşaltılır. Hastanın mevcut durumuna göre uygulanan tedavide değişim yapılabilir.

Bu tedavinin uygulandığı hastalarda beslenmenin önemi büyüktür. Yapılan diyaliz böbreklerin işlevini yerine getirmektedir. Fakat bu görev sağlıklı insanlardaki böbrekler kadar mükemmel olamaz. Vücudun içindeki zararlı ve atık maddeler tam anlamıyla temizlenemez. Beslenme doğru düzenlendiğinde, vücuttaki atıklar azalır ve olumsuz etkilerden kaynaklanan yakınmalar hafifletilir. Bu hastalar diyalizin etkisiyle karında dolgunluk hisseder ve rahat yemek yiyemez. Bu nedenle yemekten önce karın boşluğundaki sıvı boşaltılmalıdır. Yemekten sonra yarım saat içinde değişim yapılmamalıdır. Yemek sonrası şişkinlik hisseden hastaların 3 öğün yerine, 6 öğün beslenmeleri daha uygun olacaktır. Bu hastalar sağlıklı olan kişiler gibi karbonhidrat ve yağlardan enerji alırlar. Bunların yeteri kadar alınamaması halinde, enerji ihtiyacı kendi yapı taşlarından sağlanacaktır. Bu hastalarda halsizlik, enfeksiyonlara karşı direnç gösterememe ve zayıflık gibi etkiler yapacaktır.

Hastanın yaşı, kilosu ve yaptığı faaliyetlere göre enerji ihtiyacı değişim gösterir. Yaklaşık olarak her kg için 35-40 kalori enerji ihtiyacı hissedilir. Bu nedenle her hastadaki enerji ihtiyacı farklı olur. Böbrek hastalarının zayıf ya da fazla kilolu olması sakıncalıdır. Bunu egzersizle dengelemeleri gerekir. Diyaliz sırasında oluşan protein kaybını gidermeleri için, yüksek protein içeren diyet programları uygulamaları gerekir. Ancak proteinler hayvansal kaynaklı olmalıdır. Özellikle yumurta tüketimi tavsiye edilir. Ancak kan yağları yüksek olduğunda, yumurta sarısı dikkatli tüketilmelidir. Yumurta beyazı ise her gün tüketilebilir. Alınacak karbonhidrat oranı da kilo almayacak şekilde dengelenmelidir. Diyaliz sıvıları şeker içerdiğinden, beslenmede alınan kalori miktarına dikkat edilmelidir. Ayrıca alınacak sıvı miktarı da kontrol altında tutulmalıdır. Sıvıların fazlası kalp ve akciğerlere dada fazla yük bindirir, tansiyonu yükseltir ve halsiz bırakır. Periton diyalizinde olan hastaların aldığı potasyum ve tuz oranı, hemodiyaliz hastalarına göre daha serbesttir. Bazı hastalardan sağlıklı kişilerden bile fazla potasyum alabilir. Çünkü potasyum kaybı fazla olur. Ayrıca beslenmede kalsiyum alımına ve fosfor düzeyine dikkat edilmelidir. Kalsiyum eksikliği varsa bu telafi edilmelidir. Fosfor düzeyi yüksekse, bunun düşürülmesi gerekir. Hastada kusma ve iştahsızlık nedeniyle vitamin ve demir eksikliği varsa, bunlar ilaçlarla dengelenmelidir. Özellikle D ve A vitamini eksikliği oluşur. Ancak bunların doktor önerisiyle kullanılması gerekir.